Zo nu en dan maak ik de balans op in voedingsland. Dit doe ik via een simpel doch duidelijk matrix systeem. Een whiteboard-achtige setting met een viltstift in de rechterhand. Links noteer ik dat wat de moeite waard was. Rechts noteer ik dat wat mijn verbazing opriep. Ik som nu de rechterkant op. In chronologische volgorde. Onverbloemd. Ik maak er een top 5 van. En geef het een naam. Kutfabels 2015.

Nr.1 Suikervrij leven

Suikervrij leven is een illusie. Het kan niet en het is daarnaast ook nog eens helemaal hartstikke onnodig. Bij een volledig suikervrij leven blijft er namelijk bar weinig over om nog te eten. Suiker komt namelijk niet alleen voor in frisdrank en koek, maar ook in granen, fruit en groenten bijvoorbeeld. En laat laatstgenoemde nou juist producten zijn die goed passen binnen een gezond voedingspatroon. Daarnaast is suiker de belangrijkste brandstof voor hersenen en centraal zenuwstelsel. Zonder functioneren we niet goed. En hoewel er verschillende soorten suikers zijn maakt het lichaam daar geen onderscheid in. Suiker is suiker en allen worden ze afgebroken en komen als glucose in onze bloedbaan terecht. Lees hier meer over suikervrij.

Nr.2 Aspartaam is puur vergif

Als er één voedingsstof is die goed is onderzocht dan is het aspartaam wel. Aspartaam is zo vaak onderzocht en de bewijskracht is enorm. Ik kan dan ook maar één conclusie geven. Aspartaam is een veilige stof binnen normaal gebruik. Binnen normaal gebruik bedoel ik binnen de ADI (aanvaardbare dagelijkse hoeveelheid). De inname die je gedurende je levenlang kan nemen zonder dat je gezondheid in het geding komt. De ADI voor aspartaam is 40mg/kg. Dat komt neer op zo’n 4 tot 6 liter light frisdrank. Een beste kluif! Lees hier meer over aspartaam.

Nr.3 Groene thee helpt bij afvallen

Japanners geloven hier misschien in, maar ik niet. Althans, niet als heilige graal waardoor je kilo’s gaat afvallen. Er zijn onderzoeken waaruit blijkt dat de vetverbranding iets omhoog gaat door groene thee. Het energieverbruik stijgt wat en daardoor verbrandt men meer. Vervolgens geeft men een claim aan dit product dat het helpt bij afvallen. Het effect is echter alleen minimaal. Minimaal is hierbij een understatement. Je gaat er de oorlog niet mee winnen! Lees hier meer over groene thee.

Nr.4. Superfoods zijn zaligmakend

Superfoods zijn niet zaligmakend. Superfoods zijn geen wonderproducten met allerlei positieve eigenschappen die we per se nodig hebben. Wettelijk gezien bestaat de term superfood helemaal niet. Dus wat is een superfood eigenlijk? Veel claims zijn daarnaast niet wetenschappelijk onderbouwd. Superfoods kunnen wel nuttige voedingsstoffen bevatten, maar dat doet een banaan of een stuk zalm ook. Superfoods zijn dus niet noodzakelijk. Prima als aanvulling, maar niet zaligmakend. Lees hier meer over superfoods.

Nr.5. Detoxen

Detoxen is een alternatieve geneeswijze die ons helpt gifstoffen kwijt te raken. Althans dat wordt gezegd. Welke gifstoffen dat moeten zijn weet echter niemand. Ons lichaam heeft trouwens voldoende organen om het lichaam zelf te reinigen. Een detox is dan ook niet nodig (alcohol of drugsvergiftiging daargelaten). Dat je afvalt is logisch. Je bent in hongerstaking. De wetten van de natuur zijn simpel. Kans op tekorten aan voedingsstoffen is echter wel groot. Een detox is in mijn ogen dan ook geen geschikte methode. Lees hier meer over detoxen.

Melk is een product dat goed vertegenwoordigd is in het Nederlandse voedingssysteem. We leven zogezegd in een zuivelland en sinds mensenheugenis drinken we melk en tot op de dag van vandaag is dat vrijwel niet anders. Echter staat de gezondheid van melk tegenwoordig behoorlijk op losse schroeven. Het stevige fundament waar ons glas melk altijd op stond is broos geworden en we stellen ons regelmatige de vraag of we wel of niet melk moeten blijven drinken. Een moeilijke vraag waar in melk onder de loep antwoord op gegeven gaat worden. In deel I wordt eerst de samenstelling van melk besproken om vervolgens in deel II de effecten van melk op onze gezondheid de orde te stellen. Tijd voor opheldering over het product melk!

Melk

Melk is afkomstig van de melkklier van zoogdieren zoals bijvoorbeeld koe, geit, schaap of buffel. Omdat koemelk het meest wordt gebruikt gaat het in dit artikel uitsluitend over koemelk. Hoewel we allemaal wel de prominente rol van melk zien is het leuk eens te kijken naar cijfers rondom koemelk en alles daaromtrent. In Nederland lopen er bijvoorbeeld zo’n 1,63 miljoen melkkoeien rond die jaarlijkse 8000 liter melk produceren (1). Die op hun beurt pakweg 12,5 miljard kilogram melk produceren per jaar (2) waarvan 65% wordt geëporteerd (3). Hoewel onze melkconsumptie aan een daling onderhevig is (4), drinken we gemiddeld nog steeds 40 liter melk per jaar (5).
Een reden van deze daling zou kunnen zijn vanwege het feit dat melk negatief in het daglicht staat. Bijvoorbeeld door boeken zoals de voedselzandloper of melk de witte sloper die adviseren melk niet meer te gebruiken.

Melkeiwit

De eiwitten in melk zijn van hoge kwaliteit en kunnen een grote rol spelen op de totale eiwitinname. Een hoge kwaliteit eiwit betekent overigens dat het gehalte aan essentiële aminozuren hoog is. Aminozuren zijn op hun beurt weer bouwstenen van eiwit en nodig voor ons lichaam. Melk bevat maar liefst 19 van de 21 aminozuren waaronder alle essentiële aminozuren. De eiwitten in melk waar we het over hebben zijn caseïne-eiwitten en wei-eiwitten. De caseïne-eiwitten zitten voor 80% in melk en wei-eiwitten voor 20% (6). Melkeiwit is een goede kwaliteit eiwit vanwege de essentiële aminozuren en kan een goede bijdrage leveren aan onze totaal waardes. Vanwege de eigenschappen van melkeiwit is het voor de industrie melk dus ook een nuttige stof. Het wordt veelal verwerkt in bijvoorbeeld supplementen.

Melkvet

Vetten vormen naast eiwit een groot bestanddeel van melk. Het vet dat in melk zit bestaat hoofdzakelijk uit verzadigde vetten. Van origine is koemelk dus rijk aan vetten. Echter vinden er verschillende industriële processen plaats waarbij met het proces standaardiseren verschillende vetgehaltes worden gemaakt. Magere melk (0,5%), halfvolle (1,5-1,8%) en voor volle melk (3,5-4,0%) (7).

Melksuiker (lactose)

Koolhydraten vormen naast eiwitten en vetten ook een bestanddeel van melk. Dit in de vorm van lactose of ook wel melksuiker genoemd. Lactose is een disacharide die bestaat uit één molecuul glucose en één molecuul galactose en geeft melk een zoetige smaak. Lactose valt onder de groep koolhydraten en geeft het lichaam daardoor energie. Lactose komt in voedingsmiddelen alleen voor in melk en elders in de natuur niet of slechts in kleine hoeveelheden. Lactose komt dus uitsluitend voor in melk (8).

Vitamines en Mineralen

Naast eiwitten, vetten en koolhydraten bevat melk een scala aan andere nutriënten. Een aantal B-vitamines zoals B2, B6 en B12 en daarnaast mineralen zoals calcium, fosfor, kalium, magnesium en zink. Vitamine A en D komt uitsluitend voor in volle melk. Al deze verschillende nutriënten maakt melk tot een product met een hoge nutriëntdichtheid. Melk kan daardoor een goede bijdrage leveren aan de totale hoeveelheid voedingsstoffen die je nodig hebt op een dag (8-9).

Vochtinname

Melk is een drank dat een bijdrage kan leveren aan de vochtinname per dag. Vocht of water heeft een belangrijke rol in ons lichaam. Het zorgt ervoor dat voedingsstoffen beter worden opgenomen. Het zorgt ervoor dat voedings- en afvalstoffen worden vervoerd door ons lichaam en het geeft ons lichaam de juiste temperatuur. Melk is dus een voedingsmiddel dat ook op dat vlak een bijdrage kan leveren (10).

Conclusie

We leven in een zuivelland en melk speelt daarin een grote rol. Ondanks dat melk in een negatief daglicht staat drinken we gemiddeld nog steeds 40 liter melk per jaar. Melk is overigens ook een product met een hoge nutriëntdichtheid en bevat bijvoorbeeld eiwit van hoge kwaliteit met essentiële aminozuren. Daarnaast is vet een belangrijk bestanddeel waarvan het hoofdzakelijk uit verzadigde vetten bestaat. Koolhydraten zitten ook in melk in de vorm van lactose of melksuiker genoemd. Daarnaast bevat melk een aantal B-vitamines zoals B2, B6 en B12 en calcium en wat fosfor, kalium, magnesium en zink bijvoorbeeld. Naast al deze nutriënten is melk ook een product wat voorziet in de vochtinname waardoor het in z’n geheel een product is met een variëteit aan nutriënten.

Bronnen

  1. Centraal Bureau voor de Statistiek. Meer melkvee, forse toename melkproductie. 2015. Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/landbouw/publicaties/artikelen/archief/2015/meer-melkvee-forse-toename-melkproductie.htm Geraadpleegd op 19-11-2015
  2. Centraal Bureau voor de Statistiek. CBS: Toename melkproductie na aanpassing zuivelbeleid. 2015. Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/landbouw/publicaties/artikelen/archief/2015/toename-melkproductie-na-aanpassing-zuivelbeleid.htm Geraadpleegd op 19-11-2015
  3. ZuivelNL. Ketenorganisatie van de zuivelsector. Zuivel in cijfers 2013. 2013. Beschikbaar via: http://www.zuivelnl.org/wp-content/uploads/2014/11/Zuivel-in-cijfers-2013.pdf Geraadpleegd op 19-11-2015
  4. Dror,D.K, Allen, L.H. Dairy product intake in children and adolescents in developed countries: trends, nutritional contribution, and a review of association with health outcomes. Oxford University Press. 2014. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24330063# Geraagdpleegd op 20-11-2015
  5. ZuivelOnline. Zuivel. Melk. Cijfers. Beschikbaar via: http://www.zuivelonline.nl/zuivel/melk/cijfers/ Geraadpleegd op 19-11-2015
    6.De jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. S’ Graveland. Fontaine Uitgevers BV. 2008. P187
  6. De jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. S’ Graveland. Fontaine Uitgevers BV. 2008. P193
  7. De jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. S’ Graveland. Fontaine Uitgevers BV. 2008. P188
  8. Rolfers, S.R, Pinna, K, Whitney, E. Understanding Normal and Clinical Nutrition. Wadsworth. 2009. P.43
  9. De jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. S’ Graveland. Fontaine Uitgevers BV. 2008. P.95

Het leuke aan een titel is dat een titel in sommige gevallen volledig de lading kan dekken. De titel fungeert in zo’n geval als conclusie waaruit men kan opmaken wat de strekking van de tekst gaat worden. In dit geval dekt de titel volledig de lading. Detoxen is simpelweg voor losers, waarbij losers een understatement is. Losers kan misschien beter worden vervangen voor zij die onwetend zijn. Aanhangers van detoxen zijn namelijk onwetend. Wat ik ze overigens niet kwalijk neem. Voeding is een complex thema.

Wat is detoxen?

Detoxen is een alternatieve geneeswijze met als doel het lichaam te reinigen van allerlei gifstoffen. Welke gifstoffen? Geen flauw idee. Uitlaatgassen? Pesticiden? Frituurlucht? Het is mij een raadsel. In ieder geval zijn er verschillende detox behandelingen waarbij men een aaneengesloten periode een bepaalde behandeling ondergaat. Dat kan zijn een sapkuur op basis van groente, fruit of theesoorten bijvoorbeeld. We zijn immers allemaal ontzettend ziek. We leven namelijk in een samenleving waarin wolken smog boven ons hangen en elke straathoek bezaait is met uitwerpselen en ontlasting. Het is me allemaal wat. Sarcasme natuurlijk. We leven in Nederland natuurlijk in een vrij hygiënisch land en zo slecht is het allemaal echt niet. En hoe meet je trouwens of je teveel gifstoffen in je lijf hebt zitten? Ook dat is mij wederom een raadsel.

Waarom een detox?

Mensen die meedoen aan een detox geven vaak aan dat ze niet goed in hun vel zitten. Ze hebben het gevoel dat het lichaam moet ontgiften, ze willen gewicht verliezen of ze doen mee als soort van ‘spirituele reis’ om mentale kracht te ontwikkelen. Er bestaan dus verschillende redenen waarom een detox gedaan kan worden. Maar in hoeverre zijn dit gegronde redenen?

Heeft ons lichaam een detox nodig?

Mensen kunnen een detox doen vanwege het mentale effect. Daar kan ik me enigszins in vinden. Net een soort Ramadan waarbij je zou kunnen praten over een ‘geestelijke’ reiniging. Een lichamelijke reiniging is echter van de pot gerukt. Ons lichaam bestaat uit allerlei organen (lever, darmen en nieren) die goed in staat zijn ons lichaam te reinigen. Daar hebben we echt geen sapkuur voor nodig. Een langdurig evenwichtig en persoonlijk voedingspatroon is wat we nodig hebben.

Gewicht verliezen via een detox?

Tijdens een detox bestaat de grote kans dat men gewicht verliest. Net zoals men bij een hongerstaking gewicht verliest en gaat vermageren. Je eet minder dan normaal dus je valt af. De wetten van moeder natuur. En daar valt zoals altijd niet aan te tornen. Dat je volgens een bepaalde voedingsmethode afvalt mag dan ook nooit een reden zijn om te zeggen dat iets werkt. In ontwikkelingslanden valt men ook af. Is dat dan een goede manier? Als je langdurig weinig eet bestaat er een kans op tekorten aan voedingsstoffen wat op lange termijn lichamelijke of psychische effecten heeft. Wat is wel een goede manier? Een voedingspatroon dat je langdurige vol kan houden, past bij jouw doelen en waarbij variatie het kernwoord is. Via een detox leer je niks over een goed voedingspatroon.

Detox als therapie?

Het kan opzich geen kwaad eens een periode streng te zijn voor jezelf door minder te eten. Dat zou je mentaal sterk kunnen maken. Alleen moet men niet zeggen dat men zichzelf minder goed voelt vanwege een ‘verontreinigd’ lichaam door gifstoffen. Dat iemand niet goed in z’n vel zit kan simpelweg ook gewoon een psychische factor hebben. We worstelen immers allemaal met onszelf. Geef alleen voeding niet de schuld. Zoek het bij jezelf.

Conclusie

Detoxen is een alternatieve geneeswijze met als doel het lichaam te reinigen van allerlei gifstoffen. Welke gifstoffen? Het is mij een raadsel. Toch is die gedachte er blijkbaar wel. Echter heeft het lichaam zelf voldoende organen om het lichaam te reiningen en hebben wij echt geen detox nodig (alcohol of drugsvergiftiging daargelaten). Dat je gewicht verliest via een detox is logisch. Dat doen mensen die in een hongerstaking zijn ook. Je eet minder dus je valt af. Je ontwikkelt alleen tekorten aan voedingsstoffen als je er langdurig mee doorgaat. Ook moet je het feit dat je misschien minder in je vel zit niet direct linken aan een ‘verontreinigd’ lichaam. Het kan simpelweg ook gewoon een psychische oorzaak hebben. Geef voeding niet de schuld, maar zoek het bij jezelf.

Tegenwoordig is brood in de media een veel besproken onderwerp. Veel mensen beweren dat brood slecht voor je is en daardoor zijn er veel mensen die brood proberen te vermijden uit hun voedingspatroon. Van brood zou je namelijk dik worden, je krijgt er buikkrampen van en het is slecht voor de gezondheid. Maar is dit wel waar? Nee! In de meeste vallen (uitzonderingen daargelaten) is brood juist een heel nuttig product dat past in jouw voedingspatroon en je prima kan blijven eten. Mits met mate natuurlijk, en met gevarieerd beleg, en voldoende vezels, nja.. je kent het verhaal!

Een bammetje bevat nuttige voedingsstoffen

Brood bevat veel nuttige voedingsstoffen die je lichaam goed kan gebruiken. Qua macronutriënten bevat brood koolhydraten (zetmeel), eiwit, weinig vetten en aardig wat vezels (mits volkoren brood genomen wordt). De micronutriënten in brood zijn een hoop B-vitaminen en mineralen, kortom: broodnodig!

En tarwe en gluten dan?

Voor mensen die last hebben van gluten is brood inderdaad geen goed product. Brood kan in dat geval zelfs erg schadelijk zijn. In zo’n geval mag je brood wel de schuld geven en moet je het vooral vermijden uit je voedingspatroon. Echter heerst er momenteel een opvatting dat we allemaal zouden lijden aan een overgevoeligheid voor gluten. En dat is een broodje aap verhaal! Ik leg je uit waarom!

Momenteel heeft 1% van onze bevolking coeliakie. Mensen met coeliakie kunnen geen gluten verdragen en moeten erg uitkijken met gluten. Naast coeliakie zijn er ook een groep mensen (5-10%) die een glutenovergevoeligheid hebben. Deze groep kan darmklachten hebben van licht naar wat zwaarder. Daarnaast is er nog een groep die allergisch is voor tarwe uit brood (0,3-3%). Ook bij deze groep kunnen problemen ontstaan bij het eten van brood.

Zoals je ziet zijn dit cijfers die maar voor een klein percentage van de bevolking geldt. Het is dus geen algemeen feit. De meesten kunnen dus goed brood blijven eten!

Is brood een dikmaker?

Brood zelf kan nooit een dikmaker zijn! Zoals een oliebol geen dikmaker is en zoals een stuk chocolade ook geen dikmaker is. Je wordt dik als je te veel eet! Dat is de kern van het dikker worden. Ik zal het je uitleggen aan de hand van een klein voorbeeld. Stel je hebt jezelf een tekort opgelegd van 2000 Kcal. Dit is de hoeveelheid waarbij je onder je energieonderhoud eet en dus afvalt. Als je een gedeelte van die 2000 Kcal uit brood haalt val je net zo hard af dan wanneer je dat gedeelte calorieën uit zuivel haalt. Brood is dus geen dikmaker!

Geen brood eten is ook gewoon een hype!

We leven in een wereld waarin hypes aan de orde van de dag zijn. Vandaag de dag is dat toevallig brood, morgen is het een fruitsoort. Je zult zien dat over een tijdje het juist weer hip is om brood te gaan eten. Laat je niet meeslepen door deze hype!

Brood is tegenwoordig behoorlijk spreekwoordelijk de lul. Een x aantal bestsellers zijn verschenen waarin het advies luidt brood niet meer te eten. Er is nu een grote beweging ontstaan waarin men gezamenlijk gal spuwt over brood. Brood staat symbool voor alles wat slecht en verdorven is en angst is nu de strekking. Maar is deze gezaaide angst terecht? Moeten we brood mijden uit ons voedingspatroon?

Broodvrij eten is een hype

Broodvrij eten is simpelweg ook gewoon een hype. We moeten niet vergeten dat voeding ook gewoon een modeverschijnsel is waarin hypes aan de orde van de dag zijn. Zoals pokemon plaatjes vroeger een hype waren is brood de schuld geven van alles nu een hype. Zo simpel werkt het. Door de jaren heen is dat altijd zo gegaan. Na brood zal er een nieuwe product de schuld krijgen. Grote kans dat bananen volgende maand flink op hun flikker gaan krijgen.

Brood bevat nutriënten

Hoewel ik niet een diëtist ben die zwaaiend met zijn vinger op de bühne staat wil ik toch kort even benoemen wat er qua voedingsstoffen in brood zit. Dit om aan te geven dat brood oprecht een toevoeging kan zijn aan jouw voedingspatroon. Brood levert voedingsstoffen zoals koolhydraten (zetmeel), eiwitten, weinig vetten en voedingsvezels. Daarnaast een hoop B-vitamines en mineralen en dat gezamenlijk maakt brood tot een product met een hoop toegevoegde waarde. Broodvrij eten betekent dat je bepaalde nutriënten niet binnenkrijgt en die dus uit andere product of productgroepen moet halen. Dat kan alleen moet je goed weten welke keuzes je dan moet maken (1-2).

Is brood een dikmaker?

Als mensen teveel eten komen ze aan en als mensen te weinig eten vallen ze af. Zo simpel is het. De wetten van moeder natuur waar niet aan valt te tornen. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat mensen van brood dik zouden worden (1). Brood is dus geen dikmaker. Brood kan wel een dikmaker zijn als je er zoveel van eet waardoor je uiteindelijk meer eet dan je nodig hebt. Maar dat kan ook via andere producten.

En gluten in brood?

Het overgrote deel van de bevolking kan prima tegen gluten. Een klein percentage van de bevolking kan echter wel milde tot zeer ernstige klachten krijgen bij gluten. Het gaat dan om mensen met coeliakie (4) (gluten intolerantie) en mensen met een glutensensitiviteit (3,5) (overgevoeligheid voor gluten). Maar het gaat hier om een percentage van ongeveer 0,5% van de bevolking (6-9). Daarnaast bestaat er ook nog een allergie voor tarwe. Men reageert slecht op de eiwitten uit tarwe. Een tarwe allergie is overigens iets anders dan een glutenintolerantie. Kern van het verhaal is dat het alarmerende geluid dat we allemaal brood moeten vermijden totaal niet klopt. Er wordt ons een broodvrij bestaan aangepraat terwijl in de meeste gevallen dit helemaal niet van toepassing is.

Conclusie

Dat brood zo zwaar onder vuur ligt is in de meeste gevallen onterecht en vooral zo onnodig. Brood zelf is geen dikmaker en dat er allerlei gezondheidsproblemen ontstaan is in de meeste gevallen simpelweg niet waar. Voor een select groepje kan brood wel schadelijk zijn. Het gaat hier echter om een klein percentage en dus niet de gehele bevolking. De meeste mensen kunnen brood prima in hun voedingspatroon blijven behouden. De nutriënten in brood zijn nuttig en kunnen een goede toevoeging zijn aan een voedingspatroon.

Bronnen

  1. Whitney E, Rolfes, SR. Understanding Nutrition. Twaalfde druk.P.50-P.51
  2. Catsberg, C.M.E., Kempen-van Dommelen, G.J.M. Levensmiddelenleer. Nijmegen. Hbuitgevers 2008. P.130
  3. Nijeboer, P et al. Non-celiac Gluten Sensitivity. Is it in the Gluten or the Grain? Journal of Gastrointestinal and liver Diseases. 2013. Beschikbaar via: http://www.jgld.ro/2013/4/12.pdf Geraadpleegd op 22-11-2015
  4. Rubio-Tapia et al. ACG Clinical Guidelines: Diagnosis and Management of
    Celiac Disease. Practice Guidelines. 2013. Beschikbaar via: http://gi.org/wp-content/uploads/2013/05/ACGGuidelineCeliacDiseaseMay2013.pdf Geraadpleegd op 22-11-2015
  5. Catassi et al. Non-Celiac Gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders. Nutrients. 2013. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3820047/ Geraadpleegd op 22-11-2015
  6. AGA Institute Medical Position Statement on the Diagnosis and Management of Celiac Disease. Gastroenterology. 2006. Beschikbaar via: http://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(06)02226-8/abstract Geraadpleegd op 22-11-2015
  7. Bizzaro N, Tozzoli R, Villalta D, et al. Cutting-edge issues in celiac disease and in gluten intolerance. Clin Rev Allergy Immunol. 2012. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21181303 Geraadpleegd op 22-11-2015
  8. Rubio-Tapia A, Ludvigsson JF, Brantner TL, Murray JA, Everhart JE. The prevalence of celiac disease in the United States. Am J Gastroenterol. 2012. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22850429 Geraadpleegd op 22-11-2015
  9. Maag Lever Darm Stichting. Onze darmen in feiten en cijfers. 2015. http://www.mlds.nl/nieuws/actualiteiten/1320/onze-darmen-in-feiten-en-cijfers/ Geraadpleegd op 22-11-2015
  10. Sapone A, Bai JC, Ciacci C, et al. Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. 2012. Beschikbaar via: http://www.biomedcentral.com/1741-7015/10/13 Geraadpleegd op 22-11-2015
  11. Voedingscentrum. Eerlijk over eten. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/tarweallergie.aspx Geraadpleegd op 22-11-2015